FESTIVAL OF TOOLS
(Verschenen in NN 66, 20-9-'90)
Het gaat niet regenen op zaterdag 29 september. In ieder geval niet in Amsterdam waar Gered Gereedschap op de Noordermarkt het Festival of Tools organiseert. Vanaf 3 uur 's middags en voorafgegaan door een boottocht met muziek en theatergroep Tender. En niet te vergeten de poppenkast op de Dam. Gered Gereedschap is een vrijwilligersorganisatie die ongebruikt gereedschap inzamelt en opknapt voor verzending naar kleine coöperaties in derdewereldlanden.
Hieronder een gesprek over projecten, gereedschap en het functioneren van een vrijwilligersorganisatie. Featuring Marieke en Margreet van Gered Gereedschap en Peter van de redactie Arbeid en Technologie.
Het St. Jude Development Project is een niet-politieke vrijwilligersorganisatie in Uganda. Ze heeft in totaal 1275 leden. De organisatie heeft als doel om werkloze jongeren aan het werk te helpen via het opzetten van projecten. Het gaat om landbouwprojecten, kleinschalige industrie, loodgieten, lassen. Met behulp van gereedschap kan het aantal projecten worden uitgebreid en kan de kwaliteit van de producten worden verbeterd. Men zou graag een timmerwerkplaats opzetten waar mensen het vak kunnen leren. Geld ontbreekt echter om het benodigde, in Uganda vaak zeer dure gereedschap aan te schaffen.
Het St. Jude Development Project is een voorbeeld van een project waaraan Gered Gereedschap materiaal gaat sturen - een van haar tientallen jaarlijkse verschepingen. Vorig jaar vooral naar Afrika, met bouwbrigades naar Nicaragua, naar Latijns Amerika. Andere keren ook naar Azië.
Gered Gereedschap is een vrijwilligersorganisatie die ongebruikt of repareerbaar gereedschap - geen schroot maar goed spul - inzamelt, opknapt en verstuurt naar projecten in de Derde Wereld. Jaarlijks gaat het om zeven- tot tienduizend stuks gereedschap.
Het begon negen jaar geleden naar het voorbeeld van het Engelse
Tools for Selfreliance in een winkel in de Amsterdamse Jordaan. Al snel was het nodig te verhuizen naar gebouwen van het voormalige Wilhelmina Gasthuis waar zich nu opslagruimtes bevinden, een werkplaats, een plek om koffie te drinken, een ruimte voor het verzendklaar maken en een kantoor. Dat is meteen het landelijke hoofdkantoor want Gered Gereedschap heeft zich ontwikkeld tot een organisatie met zeventig groepen die gereedschap inzamelen en twintig over het land verspreide werkplaatsen.
Prachtig, maar is het de al die moeite waard, kun je niet net zo goed geld inzamelen en gereedschap kopen? Volgens Marieke zijn in derdewereldlanden gereedschappen vaak moeilijk te krijgen, of de kwaliteit of het staal zijn heel slecht. "En mensen geven ons wel gereedschap maar gaven ze ons maar wat meer geld", zegt ze. "We kopen ook een heleboel nieuwe dingen die noodzakelijk zijn; reservebladen voor zagen, vijlen die nodig zijn voor onderhoud en dat soort dingen. Maar een hamer krijgt een nieuwe steel als die kapot is en als een sleutel goed is, is ie gewoon goed en is ie niet slechter dan een nieuwe. En dingen worden gewoon goed opgeknapt. Als wordt mooi lopend, scherp."
Margreet: "En het is toch ook zonde om te zeggen nou ja, we kopen toch maar nieuw en al dat materiaal dat hier niet meer gebruikt wordt, dat gaat naar de schroothoop. Het is gewoon een soort recycling."
Voor de voorlichting vragen ze jaarlijks subsidie aan bij de Nederlandse Commissie Ontwikkelingssamenwerking (NCO). Dat gaat dan om folders, het kwartaalblad Gazet, festivals als het Festival of Tools en anderhalve arbeidsplaats op het kantoor.
Maar voor de werkplaats en de verzending zijn ze heel sterk afhankelijk van incidentele donaties. Soms zijn het kerken. De verzending gaat wel eens via missionarissen, de NOVIB betaalt wel eens, de bouwbrigades naar Nicaragua nemen hun spullen bijvoorbeeld zelf mee. Om de inkomsten wat stabieler te krijgen zijn ze nu bezig met een donateursactie. Als dat een grote groep wordt, geeft dat enige zekerheid voor de lange termijn. Verder wordt er gezocht naar sponsors en stichtingen en fondsen. Een heidens karwij volgens Marieke. Het gironummer is trouwens 5397691.
(Vrouwen)projecten
Jaarlijks komen er tientallen aanvragen binnen. Een projectadviescommissie - waarin o.a. mensen zitten die iets weten van de lokale omstandigheden - beoordeelt of het om zinnige projecten gaat en of ze voldoen aan de criteria.
Marieke: "We mikken op projecten die uit de boot vallen bij allerlei grote ontwikkelingsbureaus. Vrij kleinschalige projecten. Ook omdat die het eigenlijk gezien de ervaring het beste doen. Dan hebben de mensen zelf hart voor de zaak. Verder moet het een groep mensen zijn en er moet een soort democratische structuur zijn waarbij iedereen profiteert en medezeggenschap heeft in wat er gebeurt. En we willen geen valse concurrent zijn met mensen daar. We steunen veel werkplaatsen maar ook scholen - die twee zijn de grote hap - , ziekenhuizen (voor het onderhoud van bv. hun auto), orthopedische werkplaatsen."
Marieke: "Veel reclame voor ons gaat via via. Via Nederlanders die daar komen, via stedenbanden, bouwbrigades naar Nicaragua, via blaadjes voor vrijwilligers die in het buitenland werken. Het is ook op nationale radio's geweest in Afrika.
We hadden er tot nu toe niet zo'n duidelijk beleid in, maar we denken eraan om op zoek te gaan naar én organisatie in een land die voor ons kan zoeken naar betrouwbare projecten en distributie."
"We zijn ook op zoek naar meer vrouwenprojecten. Iedereen die een tip heeft is van harte welkom. Verder zit er natuurlijk een heel politiek verhaal achter. In Afrika bijvoorbeeld is landbouw traditioneel iets voor vrouwen. Maar vreemd genoeg zijn heel veel aanvragen die wij krijgen voor landbouwgereedschappen toch van mannen afkomstig. Zodra het iets groter wordt en er misschien geld aan valt te verdienen, stappen vrouwen eruit. We zoeken projecten waarin vrouwen ook voor hun economisch belang landbouw bedrijven in plaats van alleen voor hun gezin."
Op dit moment gaat er nog weinig gereedschap naar specifieke vrouwenprojecten. Marieke noemt naaimachines. Verder lopen er een smidsproject en een vrouwencoöperatie in Zimbabwe.
Het is belangrijk of machines en gereedschap ter plekke onderhouden kunnen worden. Kijken jullie daar ook naar?
Marieke: "Het gaat meestal om handgereedschap. Meestal wordt er een vrij complete set gestuurd zodat mensen met dat gereedschap ook weer hun eigen gereedschap bij kunnen werken. Als mensen zelf hun gereedschap zouden kunnen herstellen en opknappen dan zouden ze het bijna zelf kunnen maken en het is niet de bedoeling dat we productie die lokaal zou kunnen plaatsvinden gaan beconcurreren."
"Naaimachines zijn in alle ontwikkelingsprojecten een van de dingen die je vaak ziet misgaan. Juist omdat het specialistische dingen zijn. We willen alleen naaimachines van Pfaff, Adler of Singer. Voor andere, van kleinere fabrieken heb je weer allerlei speciale dingetjes nodig. Als we naaimachines sturen proberen we erop te letten machines van hetzelfde type te sturen zodat je er van twee kapotte weer één kan maken."
Vrijwilligersorganisatie
Gered Gereedschap is ook een organisatie; een vrijwilligersorganisatie, op de anderhalve tijdelijk betaalde baan op het hoofdkantoor na. Dat heeft zijn eigen voor- en nadelen en wetmatigheden.
Op het kantoor werken vier mensen dagelijks en verder zijn er een stuk of vijf mensen die een of twee dagen komen. In de werkplaats gaat het heel erg op en neer. Het wisselt van vier tot twaalf. Vaak komen medewerkers binnen via advertenties. Margreet is bijvoorbeeld gekomen via een advertentie in het studentenblad Folia.
Wat voor mensen komen hier terecht?
Marieke: "Dat is echt van alles. Mensen die arbeidsongeschikt zijn, die met de VUT zijn, die werkloos zijn, mensen die een parttime opleiding doen en daarnaast graag iets met hun handen willen doen. Studenten ook. We hebben een dienstweigeraar uit Duitsland die de werkplaats moet coördineren. Die is er elke dag."
Zijn het allemaal vakmensen?
Marieke: "Dat is heel wisselend. Ik ben zelf op de werkplaats binnen komen lopen maar ik zit nu aan de andere kant, op het kantoor. Er lopen zeker ook vakmensen rond. Metaal, twee meubelmakers. Verder zijn het mensen met heel verschillende achtergronden. Je kunt hier ook een heleboel leren omdat je de anderen steeds wat kan vragen. Er zijn ook herstellessen waar je zelf in kan lezen. Maar vragen en voor laten doen dat werkt natuurlijk duidelijk beter."
Waarom komen mensen nou hier werken, is dat uit een soort idealisme of is het eigenlijk ook omdat ze het wel leuk vinden?
Marieke: "Dat wisselt denk ik voor mensen persoonlijk. Ik denk dat de een komt uit idealisme en de ander omdat ie het leuk vindt. Ik denk dat het er meestal tussenin zit."
Marieke: "Het is een organisatie waarin je én in de werkplaats kan zitten én je kan dingetjes schrijven in het blad, je kan langs groepen reizen om te kijken hoe het daar gaat en kontakten te onderhouden en zelfs les te geven in gereedschap opknappen. Je kan ook in de projectadviescommissie dat allemaal voorbereiden, briefwisselingen houden en zo. Wat dat betreft is het wel heel divers wat er allemaal te doen is."
Je ziet vaak bij vrijwilligersorganisaties, zoals b.v. wereldwinkels, dat er na verloop van tijd een soort professionalisering ontstaat. Bij jullie zie ik mooie folders, het lijkt vakmatige public relations...
Marieke: "Ga door, ga door.... "
"Wat versta je onder professioneel. Het werk gebeurt natuurlijk steeds beter. Je krijgt meer ervaring en die wordt - hoewel dat wel een probleem is bij een vrijwilligersorganisatie - toch doorgegeven. Onze wens is eigenlijk om hier een vaste betaalde coördinator te krijgen. Het levert zoveel instabiliteit op als je geen mensen hebt die er zich echt voor een paar jaar aan binden. Zelfs een jaar is zo kort om echt in het centrum van een organisatie iets te doen. Dan ben je net op de hoogte en dan ...
De vaste kern van dit moment - drie mensen - zit er een dikke twee jaar."
Margreet: "Wat je net zei, over die blaadjes die er redelijk professioneel uitzien, dat is natuurlijk een stuk van je inkomsten, want daar win je mensen mee."
Marieke: "Niet alles is hier zelf gemaakt. We proberen toch ook wel zo professioneel te zijn dat we nieuwe dingen laten ontwerpen door iemand die dat echt kan. Soms gebeurt dat dan ook betaald, van buitenaf."
Hoe denken jullie dat het verder gaat met Gered Gereedschap?
Marieke: "Op het moment draait het echt heel goed. Ik denk dat het hier in Amsterdam voorlopig wel stabiel zal zijn en dat de organisatie een vaste kern heeft waarom de rest zich wel zal uitbreiden. En ik hoop dat we toch wat meer geld krijgen om die stabiliteit te behouden en ook meer werk te kunnen verzetten.
Een betaalde coördinator is volgens mij - jammer maar waar - noodzakelijk voor een stabiele organisatie."
Citeren mag, maar wel met bronvermelding en een berichtje aan de auteur.